پرسشی از دکتر ربابه نوری روان‌شناس: چگونه نظارت موثری بر رفتار فرزندانمان داشته باشیم
دکتر هانیه زائر رضایی
همه ما به‌عنوان والدین مسئول، از اهمیت نظارت بر فرزندان خود مطلع هستیم و هرکدام به نحوی سعی در حفاظت از کودکان و نوجوانانمان در برابر خطرهایی که آنها را تهدید می‌کند، داریم اما متاسفانه بسیاری از ما حد و حدود نظارت و نحوه نظارت موثر را نمی‌دانیم. نتیجه اشتباه‌های ظریفی که در نحوه نظارتمان مرتکب می‌شویم، زمانی توجه‌مان را به خود جلب می‌کند که دیگر فرصت‌های طلایی را از دست داده‌ایم و کودک همین‌طور که به سنین نوجوانی که اتفاقا سنین پرخطرتری می‌تواند باشد، نزدیک‌تر می‌شود، نافرمان‌تر و لجبازتر می‌شود و کار به‌جایی می‌رسد که دیگر حرفمان را نمی‌خواند. برای اینکه در این دام گرفتار نشویم، باید مهارت نظارت بر فرزندانمان را بیاموزیم. با خانم دکتر ربابه نوری، استادیار روان‌شناسی دانشگاه خوارزمی در این باره گفتوگو کرده‌ایم.
سلامت: شیوه نظارتی که والدین برای محافظت از فرزندانشان برمی‌گزینند، به چه عواملی بستگی دارد؟
میزان نظارتی که والدین برای پرورش فرزندانشان به کار می‌برند به شیوه فرزندپروری آنها مربوط است. برای شناختن شیوه‌‌های فرزندپروری، باید دو محور اصلی را مورد توجه قرار دهیم:
• محور محبت: در این محور، پاسخگو بودن والدین به نیازهای فرزند بسیار مهم است و ارتباطی که با فرزند برقرار می‌کنند که براساس گرمی، توجه و پذیرش است.
• محور انضباط و عمل: انتظارها، مسئولیت‌ها، محدودیت‌ها و وظایف مشخص و معینی است که برای فرزندان درنظر گرفته شده است. علاوه بر وجود داشتن یا وجود نداشتن انتظارها و مسئولیت‌ها، شدت انتظارها و همچنین نوع برخورد خانواده‌ها در مقابل این انتظارها و مسئولیت‌ها نیز در این محور بررسی می‌شوند.
براساس این 2 محور، 4 شیوه فرزندپروری وجود دارد:
1. شیوه مستبد: انتظار، دستور، قانون و توقع زیاد، محبت کم
2. شیوه قاطع: هم توجه و محبت، هم انتظار و توقع
3. شیوه سهل‌گیر: توجه و محبت زیاد، انتظار اندک
4. شیوه غافل: نه انتظار، نه توجه و محبت
سلامت: کدام‌یک از این شیوه‌ها نظارت موثر و معقول دارند؟
بهترین شیوه فرزندپروری، شیوه قاطع است. در این خانواده‌ها، والدین هم از فرزندان خود انتظارهایی دارند و هم به آنها توجه و محبت نشان می‌دهند. انتظارهایی که والدین قاطع از فرزندان خود دارند، منطقی و متناسب با سنشان است. آنها انتظارهای خود را با فرزندان در میان می‌گذارند و در این زمینه با آنها گفتوگو می‌کنند. والدین قاطع، دلیل و منطق روشنی برای قواعد خانوادگی مطرح می‌کنند. در خانواده‌های قاطع، قواعد و قانون‌های خانوادگی روشنی برای فرزندان وجود دارد. والدین قاطع، فعالانه به راهنمایی و هدایت فرزندان خود می‌پردازند و بر فعالیت‌های فرزند خود نظارت دارند. این والدین از حمایت به جای انتقاد و از تشویق به جای تنبیه استفاده می‌کنند و درنتیجه فرزندانشان افرادی پخته و سازگار خواهند بود.
سلامت: والدین قاطع چگونه نظارت می‌کنند؟
ارتباط غنی و سالم والدین با فرزندان، از اساسی‌ترین عوامل محافظت‌کننده از آسیب‌های روانی و اجتماعی به‌خصوص مصرف مواد محسوب می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند اِعمال نظارت از سوی والدین، باعث افزایش امنیت فرزندان و کاهش خطر و آسیب به آنان در هر نوع زمینه‌ای از زندگی می‌شود، حتی در زمینه حوادث خانگی، حادثه در زمین بازی، تصادف‌های رانندگی، به‌خصوص مصرف و سوء‌مصرف مواد. نظارت بر رفتار فرزندان، از مهارت‌های ارتباطی است که والدین متناسب با رشد فرزندان خود به کار می‌برند تا با آنان در مورد نگرانی‌های خود از بعضی از رفتارهایشان صحبت کنند و همچنین از نوع فعالیت‌های آنها آگاه شوند. این فعالیت‌های نظارتی شامل دو دسته کلی می‌شوند؛ ساخت دادن به محیط فرزندان و مطلع بودن از آنان.
سلامت: می‌توانید از هر کدام مثال‌هایی بزنید؟
بله، منظور از ساخت دادن تغییراتی است که والدین در فضای زندگی فرزندان ایجاد می‌کنند تا بهتر بتواند فعالیت‌هایشان را دنبال کنند و از فعالیت‌های آنان آگاه باشند؛ مانند:
• خاموش کردن تلویزیون هنگام درس خواندن.
• ثبت‌نام فرزند در کلاس‌های مشخصی در بعدازظهرها برای اینکه بیکار یا تنها نباشد.
• فرستادن فرزندان به سینما همراه بزرگسالی که آشناست.
• حضور یک بزرگسال آشنا در کنار فرزندان تا زمانی که والدین منزل نیستند، همراه آنان باشد.
استفاده از قواعد و قوانین مانند اینکه، تنها اجازه ندارد به خیابان برود، قبل از غروب آفتاب باید در منزل باشد، اجازه ندارد با غریبه‌ها حرف بزند و....
منظور از دنبال کردن و مطلع بودن از فرزند آن است که والدین باید از محلی که فرزندشان در آنجاست و فعالیتی که در آنجا انجام می‌دهد، آگاه باشند مثلا:
• به‌صورت تصادفی سر زدن به محلی که فرزند گفته به آنجا می‌رود.
• صحبت با فرزند در مورد دوستان وی و رفتارها و ویژگی‌های آنان
• آشنایی و ملاقات با والدین دوستان فرزندان
• صحبت تلفنی با والدین دوستانی که فرزند گفته است با آنها بیرون رفته است.
• آشنایی و صحبت با دوستان فرزند
• مشاهده رفتار فرزند یا دوستانش در محیط‌های مختلف و...
آداب تربیت
دکتر میترا حکیم شوشتری
فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
داریم کجا می‌رویم؟!
چندی پیش در درمانگاه، مادری همراه با پسر نوجوان خود مراجعه کرده بود که بخشی از صورتش سیاه و کبود بود. بگذارید با جمله‌های خود آنها ماوقع را شرح دهم: «شب بود. تازه پدر بچه‌ها از راه رسیده بود. قبلا به پسرم گفته بودم در اتاق بماند تا زمینه را آماده کنم؛ با چای و میوه به استقبال همسرم رفتم، کاری که خیلی وقت است انجام نمی‌دهم چون اخلاق شوهرم را می‌دانستم. غذای مفصلی برای شام تهیه دیده بودم... اما چشمتون روز بد نبینه! وقتی پسرم وارد شد و سلام کرد و نشست، دیدم باباش بدجوری چپ چپ نگاهش می‌کنه! با فریادی گفت: سرتو بالا بگیر ببینم و حالا شما نتیجه سیلی بابای بی‌انصافش رو می‌بینید. به نظر شما با همچین پدری باید چه کرد؟» من از پسر که با خشم و کینه زمین را نگاه می‌کرد، پرسیدم دعوا سر چی بود؟پسر طوری به من نگاه کرد که انگار خودم باید می‌فهمیدم که چه چیزی باعث این دعوا شده. مادر گفت: «هیچی بابا! بعد از عمری بچه‌ام رو بردم تا وسط ابروشو...» شما چطور به این ماجرا نگاه می‌کنید؟مدتی است سوال‌هایی از این دست درمیان پرسش‌های خوانندگان «سلامت» نیز به چشم می‌خورد که مثلا فرزندم می‌خواهد به شیوه امروز، تولدش را با دوستان هم‌جنس و غیر هم‌جنس جشن بگیرد، اگر اجازه ندهم، آیا عقده‌ای می‌شود؟!چه کنم؟ می‌خواهم در «آداب تربیت» درباره این موضوع بحث کنیم که چه چیزهایی باعث تغییر نگرش و حتی تغییر ارزش‌های بخشی از جامعه ما شده است؟ شما تا چه اندازه رسانه‌های ماهواره‌ای را در این تغییر تدریجی موثر می‌دانید؟ آیا حواسمان به این تغییر تدریجی هست؟ چرا برخی از مسائلی که تا 2 دهه پیش برای ما تابو بود، الان شکل دیگری به خود گرفته‌اند؟ «ترسم نرسی به کعبه ای اعرابی؛ این ره که تو می‌روی به ترکستان است»... و این حکایت ماست که کورکورانه مسیر زندگی را اشتباه طی می‌کنیم. نظرهایتان را با «آداب تربیت» در میان بگذارید.
